Tools voor onderwijs in Sociaal Ondernemerschap
In dit praktijkgerichte ontwerponderzoek gaat een internationaal samengesteld multidisciplinair onderzoeksteam (lector, pabo-studenten en docentonderzoekers) onderzoeken wat geschikte digitale tools zijn voor (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs die handelingsverlegenheid ervaren bij de vormgeving en uitvoering van (componenten van) onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
Tools for Change
Doel
In Nederland en België worden vaardigheden op het gebied van burgerschap tot de basisvaardigheden gerekend. Er is echter onvoldoende aandacht voor het ontwikkelen van maatschappelijke betrokkenheid binnen het onderwijs in burgerschap (Inspectie van het Onderwijs, 2022). Leraren ervaren handelingsverlegenheid ten aanzien van dit aspect van burgerschapsonderwijs. Onderwijs in Sociaal Ondernemerschap is een manier om het ontwikkelen van maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven.
Binnen het lectoraat Onderwijs en Sociaal Ondernemerschap van de Marnix Academie zijn in samenwerking met een basisschool de afgelopen twee jaar ontwerpprincipes ontwikkeld voor leraren die onderwijs in Sociaal Ondernemerschap vormgeven (zie Amels, 2023). De leraren uit dat project gaven aan behoefte te hebben aan concrete suggesties voor interventies/ materialen die ingezet kunnen worden bij het onderwijs ontwerpen en uitvoeren, zoals beschrijvingen van mogelijke werkvormen en materialen bij (de verschillende componenten van) onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
Eerste doel van dit ontwerponderzoek is het (nader) expliciteren van de ervaren handelingsverlegenheid en ondersteuningsbehoeften van (aanstaande) leerkrachten primair onderwijs bij het vormgeven en uitvoeren van (componenten van) onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
Tweede doel is het ontwikkelen van een digitale toolkit Sociaal Ondernemerschap waarbij eerder ontwikkelde ontwerpprincipes richtinggevend zijn en die tegemoet komt aan de ondersteuningsbehoeften van (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs
Onderzoeksvraag
Wat zijn relevante inhouden en vormgevingskenmerken van een verantwoorde en gebruiksvriendelijke digitale toolomgeving gebaseerd op de ontwerpprincipes voor onderwijs in Sociaal Ondernemerschap waarmee tegemoet gekomen wordt aan de ondersteuningsbehoeften van (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs?
Methode
Het praktijkgericht ontwerponderzoek wordt uitgevoerd in een iteratief proces van ontwerpen en onderzoeken dat gekenmerkt wordt door verfijning van problemen, oplossingen, methoden en ontwerpprincipes (Reeves, 2000, 2006).
Dit praktijkgerichte ontwerponderzoek volgt de structuur van een PDCA-cyclus. Tussenproducten worden gedurende het doorlopen van de cyclus voorgelegd aan een klankboordgroep (organisaties met specifieke kennis op het gebied van sociaal ondernemerschap, vertegenwoordigers uit het onderwijsveld en andere stakeholders) in focusgroepsessies.
1. Plan: Voorbereidings- en ontwerpfase: nadere analyse van de handelingsverlegenheid en ondersteuningsbehoeften leerkrachten bij vormgeving en uitvoering van onderwijs in Sociaal Ondernemerschap, ontwerp tools + digitale toolomgeving. De ervaren handelingsverlegenheid wordt door het onderzoeksteam geanalyseerd. Omdat het leren sociaal te ondernemen uit verschillende componenten bestaat (in verbinding staan, kansen onderkennen, ideeën genereren, initiatieven ontplooien, waarde creëren en reflectie), zal er zowel ten aanzien van het leren sociaal te ondernemen in zijn geheel als per component een analyse worden gemaakt. (Aanstaande) leraren basisonderwijs leveren input die via focusgroepbijeenkomsten verzameld wordt. Resultaten uit eerder onderzoek worden meegenomen in de analyse. Op grond van de analyse worden focuspunten voor de start van het ontwerp bepaald en worden tools (bestaande en nieuwe materialen en beschrijvingen van interventies) en een digitale toolomgeving ontworpen.
2. Do: Pilotfase: prototype toolkit wordt in de onderwijspraktijk uitgeprobeerd. Studenten van de lerarenopleidingen proberen onderdelen van het prototype uit tijdens het voorbereiden en verzorgen van onderwijs in Sociaal Ondernemerschap op hun stageschool. In een internationale groep bespreken zij hun ervaringen en formuleren ze suggesties voor doorontwikkeling. De Lesson Study methodiek (zie www.marnixlessonstudy.nl) kan houvast bieden in deze werkwijze.
3. Check: Evaluatiefase: gebruikerservaringen van studenten worden systematisch in kaart gebracht.
4. Act: Bijstellings- en disseminatiefase: opleveren en verspreiden bijgestelde digitale toolkit.
Resultaten
De eerste verwachting is dat er overzicht van en inzicht ontstaat in de struikelpunten en valkuilen die (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs ervaren bij het vormgeven en uitvoeren van (verschillende componenten van) onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
De tweede verwachting is (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs op grond van de door hen ervaren struikelpunten en valkuilen hun behoeften expliciteren wat betreft de inhoud en vormgeving van mogelijk te ontwikkelen (ondersteunende) materialen en interventies ten behoeve van het vormgeven en uitvoeren van (verschillende componenten van) onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
De derde verwachting is dat er, op grond van dit overzicht en de geëxpliciteerde behoeften van (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs een prototype digitale toolkit ontwikkeld kan worden ten behoeve van het vormgeven en uitvoeren van onderwijs in (verschillende componenten van) Sociaal Ondernemerschap.
De vierde verwachting is dat er op grond van de praktijkervaringen opgedaan met dit prototype digitale toolkit, een digitale toolkit voor onderwijs in Sociaal Ondernemerschap beschikbaar is waarin concrete suggesties voor interventies/materialen geboden worden voor (aanstaande) leraren basisonderwijs die handelingsverlegenheid ervaren met betrekking tot de vormgeving en uitvoering van (verschillende componenten) van onderwijs in Sociaal Ondernemerschap.
Hoe nu verder?
Met behulp van de ontworpen digtale toolkit beschikt de (aanstaande) leerkracht basisonderwijs over concrete handvatten voor een pedagogische en didactische benadering waarin de leerling eigenaar is van het proces en waarin de leraar de rollen van procesbegeleider en facilitator vervult. In de digitale toolkit zal veel ruimte zijn voor het in verbinding komen met de ander, leren door te doen, ontmoeting en dialoog, korte cycli van handelen-feedback-reflectie, participatie in de omringende wereld en perspectiefwisseling. De digitale toolkit kan zowel in het basisonderwijs als in de lerarenopleiding ingezet worden en is daarmee tevens een bruikbaar onderwijsleermiddel dat ingezet kan worden door lerarenopleiders.
De toolkit kan ingezet worden in de betrokken lerarenopleidingen. Op de Marnix Academie wordt het gebruik ervan ingebed in een doorgaande leerlijn die gericht is op onderwijs in sociaal ondernemerschap, in speciale themaweken en in de minor ’Kids voor change’. Op Hogeschool PXL draagt de toolkit bij aan de leerlijn duurzaam ondernemend handelen en wordt deze ingezet in de opleidingsonderdelen ‘Wereldinzicht’, stage en ‘Maatschappelijk engagement’. Stichting Move stimuleert het gebruik van de toolkit in haar diverse projecten en neemt hem op in het trainingsprogramma voor studenten betrokken bij ‘Move je buurt’.
De toolkit zal vrij toegankelijk worden opgeleverd en beschikbaar worden gesteld op een online platform. Verdere kennisdeling van het onderzoek en de toolkit zal plaatsvinden door middel van een praktijkpublicatie in één Belgisch en/of één Nederlands tijdschrift voor het basisonderwijs. Ook zijn een of meerdere bijdragen aan (laagdrempelige) onderwijsconferenties in Nederland en België beoogd.