Leerrijke verbindingen - Grensoverbruggend opleiden in de lerarenopleiding
In dit postdoconderzoek wordt bestudeerd hoe een gedeeld professionaliseringstraject rondom Lesson Study voor opleiders van de Marnix Academie (pabo) en schoolopleiders van de partnerscholen (basisschool) als een in potentie grensoverbruggende praktijk kan bijdragen aan leren-in-verbinding. Op basis van empirische data (waaronder interviews met betrokken actoren bij het samen opleiden) genereert dit postdoconderzoek concrete handreikingen, in het bijzonder voorwaarden die nodig zijn om leren-in-verbinding middels een gedeeld professionaliseringstraject via Lesson Study te stimuleren.
Deelnemer: “Het gaat geloof ik om bewustzijn. Ik ben in mijn eigen praktijk bezig, de opleiding is bezig met de taken die de opleiding heeft en dan moet er een soort bewustzijn ontstaan als schoolopleider, dat er ook nog een andere bedoeling is. Die bedoeling is dat je met elkaar een curriculum maakt en dat het curriculum van de Marnix
uiteindelijk in de praktijk uitgewerkt gaat worden.
Doel
Aankomende leerkrachten basisonderwijs pendelen voortdurend heen en weer tussen de opleidingsinstelling en de onderwijspraktijk. Het is aan de student om verwachtingen vanuit de opleidingsinstelling en de onderwijspraktijk met elkaar te verbinden. Dit is niet eenvoudig. Ook het faciliteren van dit leren tussen opleidingsschool en onderwijsinstelling wordt over het algemeen gezien als een uitdaging (e.g., Van Velzen & Timmermans, 2017). Beide contexten (ook wel activiteitensystemen genoemd, zie Engeström, 2001) kennen een eigen praktijk en identiteit. De daaruit voortvloeiende verschillen (in belangen, eisen, doelen) kunnen leiden tot zogeheten discontinuïteiten in actie en interactie. Toch bieden deze verschillen ook kansen om te leren (Bakker & Akkerman, 2014). Dat leerpotentieel bestaat doordat boundary crossing (i.e., het proces van heen-en-weer pendelen tussen activiteitensystemen) met zich meebrengt dat organisaties voorbij de bestaande praktijk en de eigen identiteit leren kijken en leren in co-creatie. Een permanente dialoog over de gezamenlijkheid in opleiden als grensoverbruggende praktijk is nodig. Vanuit de theoretische lens van de Activiteitentheorie (Engeström, 2001) onderzoeken we of een gedeeld professionaliseringstraject rondom Lesson Study kan helpen bij het overbruggen van de grens tussen opleidingsinstelling en onderwijspraktijk (zie ook Bakker & Akkerman, 2014) om zo het leerpotentieel dat zich bevindt op deze grens beter te benutten (Bakker et al., 2016; Bruining & Akkerman, 2017).
Onderzoeksvraag
In het studiejaar 2020-2021 vond een professionaliseringstraject plaats onder de naam VONC (Verbinden – Opleiden – Netwerken – Creëren). Binnen de bijeenkomsten behorende bij dit traject was ruimte om met elkaar uit te wisselen over het samen opleiden van studenten door het maken van leerrijke verbindingen tussen opleiding en praktijk, via Lesson Study. Lesson Study is een vorm van teamleren waarbij een kleine groep leerkrachten samenwerkt aan het te geven onderwijs door het samen vormgeven en onderzoeken van dit onderwijs in de eigen lespraktijk (Logtenberg & Odenthal, 2016). Aan het professionaliseringstraject bestaande uit vier bijeenkomsten namen zowel opleiders van de Marnix Academie als schoolopleiders van de partnerscholen (basisschool) deel. In aanwezigheid van een ervaringsdeskundige op het gebied van Lesson Study dachten zij na over de betekenis en het vormgeven van Lesson Study om dit vervolgens met studenten verder te ontwikkelen. We veronderstellen dat het professionaliseringstraject een impuls kan zijn voor het samen opleiden. De onderzoeksvraag behorende bij het eerste stadium van dit onderzoek luidt als volgt: Op welke wijze fungeert het professionaliseringstraject gericht op leren-in-verbinding tussen opleiding en onderwijspraktijk via Lesson Study als grensoverbruggende praktijk?
Methode
In het eerste stadium van dit onderzoek zal data worden verzameld bij deelnemers aan het professionaliseringstraject en studenten. De data in deze eerste fase betreft diepte-interviews met de betrokken actoren (studenten, opleidingsdocenten en praktijkopleiders). Hierover zal een inhoudsanalyse worden uitgevoerd. In deze analyse is speciale aandacht voor in hoeverre het professionaliseringstraject bijdraagt aan het samen leren en samenwerken tussen opleiding en onderwijspraktijk via de deelnemende opleidingsdocenten en praktijkopleiders. In het studiejaar 2021-2022 vindt een nieuwe reeks van drie VONC-bijeenkomsten plaats. In dit tweede stadium van dit onderzoek ligt de focus op de impact – uitgedrukt in tijd, omvang en aard – van dit gedeelde professionaliseringstraject op het gezamenlijk opleiden van studenten, in termen van samen leren en samen werken. Om de impact van het professionaliseringstraject in kaart te brengen maken we gebruik van storyline interviews. Tenslotte is aandacht voor de concrete uitwerking van deze nieuwe vormen van samen leren en samen werken in de praktijk. Meer specifiek richten we ons hierbij op de uitvoering van een Lesson Study cyclus in de driehoek: student – instituutsopleider – praktijkopleider.
Resultaten
We verwachten dat Lesson Study een belangrijke rol kan spelen in het bevorderen van leren-in-verbinding tussen opleidingsinstelling en onderwijspraktijk en het optimaal benutten van het leerpotentieel dat zich bevindt op deze grens. Lesson Study beschouwen we als (een in potentie) hybride grensoverbruggende praktijk vanuit drie invalshoeken, namelijk: (1) als methodiek voor studenten en docenten om samen te werken aan goed onderwijs (micro), (2) als grensobject in de transitie tussen opleidingsinstelling en onderwijspraktijk (meso) en (3) als aanleiding om na te denken over het gezamenlijk opleiden van studenten (macro). De vraag is op welke wijze bovenstaande drie invalshoeken in het gedeelde professionaliseringstraject rondom Lesson study zullen uitwerken. Hierbij is de verwachting dat er meer samenhang ontstaat tussen de opleidingsinstelling en de praktijk van het basisonderwijs in het samen opleiden. Vanuit de theoretische lens van de Activiteitentheorie (Engeström, 2001) veronderstellen we dat het professionaliseringstraject rondom Lesson Study de betrokken actoren zal stimuleren om voorbij de bestaande praktijk en identiteit van de eigen organisatie te kijken, en wel door (a) zichzelf te positioneren ten opzichte van de andere betrokkenen, (b) (waar nodig en wenselijk) coördinatie-processen te ontwikkelen, (c) te reflecteren en (d) de ontwikkeling van nieuwe praktijken te verkennen (zie Bruining & Akkerman, 2017).
Hoe nu verder?
Dit postdoconderzoek genereert concrete handreikingen, in het bijzonder voorwaarden die nodig zijn om leren-in-verbinding middels een gedeeld professionaliseringstraject via Lesson Study te stimuleren. De resultaten die hieruit voortkomen worden waar mogelijk direct vertaald ten behoeve van de curriculumvernieuwing. Dit postdoconderzoek wordt gesubsidieerd door Regieorgaan SIA (NWO), zie ook https://www.nwo.nl/projecten/hbopd201805048