Flow bij leerlingen
Flow-stimulerend onderwijs draagt bij aan een groter gevoel van onder andere geluk en competentie. Na twee jaar onderzoek gedaan te hebben op de basisscholen De Hoeksteen en De Schakel in Leersum , middels gesprekken met leerlingen, leerkrachten en studenten, zijn er acht leerkrachtprincipes geformuleerd. Met deze leerkrachtprincipes kan les worden geven die flow bij leerlingen en leerkrachten stimuleert.
Delen van flow momenten zorgt voor enthousiasme en passie binnen het onderwijs. Zo leren wij van elkaar en blijven wij beflowgen leerkrachten!
Doel
Dit onderzoek gaat over ‘flow’ in het onderwijs.
Flow-stimulerend onderwijs…..
….is onderwijs waarmee vaardigheden van leerlingen worden opgerekt op een manier die bijdraagt aan het ervaren van geluk
….is onderwijs waarbij je energie krijgt van het leren, energie hebt om te leren en gemotiveerd bent om door te gaan.
In dit onderzoek is onderzocht hoe meer van dit soort ervaringen zijn te stimuleren in het onderwijs op de basisscholen De Hoeksteen en De Schakel in Leersum.
Onderzoeksvraag
De hoofdvraag die in dit onderzoek centraal staat is: Welke factoren dragen bij aan het ontwerpen van flow-stimulerend onderwijs op de basisschool?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden, zijn de volgende deelvragen opgesteld:
Wat is in de perceptie van leerkrachten midden- en bovenbouw kenmerkend voor een leeromgeving en -cultuur die leerlingen stimuleren in een flow van leren komen?
Wat is in de perceptie van leerkrachten midden- en bovenbouw kenmerkend voor leraargedrag dat leerlingen stimuleert in een flow van leren komen?
Wat is in de perceptie van de leerlingen kenmerkend voor
- een leeromgeving en -cultuur die leerlingen stimuleren in een flow van leren komen
- activiteiten waarbij ze in een flow van leren komen
- leerlingen stimuleert in een flow van leren komen?Welke ontwerpprincipes kunnen uit de theoretische en empirische verkenning afgeleid worden voor onderwijs dat stimuleert om in een flow van leren te komen?
Met welke leerkrachtprincipes is er voldoende draagvlak voor het toepassen van flow-stimulerend onderwijs?
Methode
Het onderzoek omvatte twee schooljaren. In het eerste schooljaar zijn deelvraag 1 tot en met 4 beantwoord, in het tweede schooljaar is deelvraag 5 beantwoord.
Om deelvraag 1, 2 en 3 te kunnen beantwoorden, is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd waarin 4 leerkrachten en 112 leerlingen zijn bevraagd op hun perceptie van kenmerken van flow. Bij de leerkrachten zijn individuele, semi-gestructureerde interviews afgenomen. Met de leerlingen zijn per klas groepsinterviews en aansluitend klassengesprekken gehouden. Met zowel de leerkrachten als de leerlingen zijn mindmaps gemaakt waarin de kenmerken van flow zijn weergegeven. Het antwoord op deelvraag 4 kon worden afgeleid uit het samenvoegen van de resultaten uit de theoretische verkenning en het kwalitatief onderzoek.
Voor het beantwoorden van deelvraag 5 is een kwantitatief onderzoek uitgevoerd waarin leerkrachten in een individueel, semigestructureerd interview zijn bevraagd of ze flow een nuttige toevoeging vinden voor het huidige onderwijs. Dit gedeelte van het onderzoek richtte zich op het gehele team; in totaal namen 24 leerkrachten deel.
Resultaten
Leerkrachten
Uit de interviews met de leerkrachten blijkt dat de leerkrachten unieke kenmerken van flow-situaties – zoals verwoord in de theorie - weten te benoemen. Het gaat hier onder andere om een gevoel van competentie, vertrouwen, rust en vrijheid. De kenmerken die gaan over het soort activiteiten dat flow-bevorderend werkt zijn met name thematisch werken, grenzen verleggen, evalueren en reflecteren. Er worden door de leerkrachten geen specifieke activiteiten genoemd, maar wel manieren van samen bezig zijn met leerlingen, waarin het doel helder is en er achteraf geëvalueerd en gereflecteerd wordt, maar er verder ruimte en vrijheid is voor leerkracht en leerlingen om vragen te stellen en zo hun grenzen te verleggen, uitgedaagd te worden.
De door de leerkrachten genoemde kenmerken met betrekking tot leeromgeving en leraargedrag waren lastig uit elkaar te halen, doordat de kenmerken van de leeromgeving zoals veiligheid, succes ervaren, ruimte en vrijheid en vertrouwen direct samenhangen met wat de leerkracht doet om een positief pedagogisch klimaat te realiseren. Belangrijke aanvullende kenmerken qua leraargedrag zijn vragen stellen, complimentjes/positieve feedback geven (competentiegevoel vergroten) en de structuur aangeven (eventueel in overleg met leerlingen bepaald).
Leerlingen
Uit de groepsinterview en de klassengesprekken met de leerlingen blijkt dat de leerlingen verschillende vormen van flow ervaren en kunnen benoemen in welke situatie zij dit ervaren. Verstoring van tijdsbesef wordt vaak ervaren. Dit lijkt samen te hangen met het feit dat leerlingen intens en gericht geconcentreerd zijn waarmee ze op dat moment bezig zijn. Ook bleek dat leerlingen flow ervaren tijdens een uitdagende activiteit/les.
Kenmerken die een situatie tot een flowervaring maken zijn een eigen keuze maken, les krijgen in spelvorm, positief bekrachtigd worden, samenwerken, een opdracht met haalbare doelen, uitdaging in de lessen, aansluiten bij interesse/belevingswereld en iets nieuws leren. Wat met name naar voren kwam is een eigen keuze hebben, het eigenaar zijn van een opdracht. ‘Uit de boeken’ werken werd als niet motiverend/stimulerend ervaren.
Op basis van de interviews met zowel de leerkrachten als de leerlingen zijn voorlopige leerkrachprincipes geformuleerd voor het ontwerpen van een flow-stimulerende les. Die principes zijn in het tweede onderzoeksjaar voorgelegd aan het gehele team. Op basis van de uitkomsten van de interviews met het gehele team konden acht principes worden geformuleerd.
Tips en advies
Leerkrachtprincipes voor het ontwerpen van een flow-stimulerende les:
De leerkracht krijgt ruimte, heeft heldere doelen en past deze waar nodig, tussentijds aan.
De leerkracht en leerlingen maken samen onderwijs, zijn samen nieuwsgierig.
De leerkracht coacht adaptief en zorgt voor reflectie.
De leerkracht sluit aan bij de interesses van de leerlingen en prikkelt hen met iets nieuws.
Het doel wordt door de leerlingen als haalbaar en uitdagend ervaren.
De leerlingen krijgen directe feedback (van elkaar, de leerkracht of het materiaal).
De leerkracht zorgt voor een positieve en stimulerende sfeer in de groep.
Stimuleren van samenwerking vanuit duidelijke rolverdeling en positieve feedback op elkaar. (Dit is meer een leerlingenprincipe, leerkrachten kwamen er niet expliciet mee.)
Op basis van deze principes wordt het voor elke leerkracht binnen het team mogelijk om flow-stimulerend onderwijs te ontwerpen.
Hoe nu verder?
Om de flow-lessen en flow-ervaringen binnen de teams levend te houden, is flow-stimulerend onderwijs een vast punt op de agenda van de teamvergadering geworden en is er een inspiratieklapper gemaakt om de ervaringen te kunnen delen en elkaar zo enthousiast te houden.