Leerlijn digitale geletterdheid bij Proceon Scholengroep
Op onderzoeksmatige wijze is er een leerlijn digitale geletterdheid ontwikkeld voor Proceon Scholengroep. Daarnaast is er een start gemaakt met de implementatie hiervan.
Samenwerking is cruciaal voor draagvlak en succesvolle implementatie van een leerlijn digitale geletterdheid
Doel
In een samenleving waar technologie en media een steeds grotere rol spelen, is het essentieel dat leerlingen digitaal geletterd zijn. Digitale geletterdheid omvat de kennis en vaardigheden die nodig zijn om effectief en verantwoord te kunnen omgaan met digitale technologie en media (BRON). Het kabinet neemt een aantal maatregelen zodat leerlingen uit het basis- en voortgezet onderwijs deze vaardigheden kunnen leren, maar de praktijk laat zien dat scholen hierin nog sterk verschillen.
Binnen scholengroep Proceon is het belang van digitale geletterdheid erkend en opgenomen in het ICT-beleidsplan. Hoewel sommige scholen al stappen hebben gezet, is er behoefte aan een gezamenlijk kader dat ruimte biedt voor school-specifieke invulling. Daarnaast ontbreekt het aan concrete handvatten om digitale geletterdheid structureel in het onderwijs te implementeren. De POO-onderzoeksgroep Digitale Geletterdheid wil aan deze behoefte voldoen middels onderzoek.
Het onderzoek richt zich op twee hoofddoelen:
- Het creëren van een duidelijke leerlijn om leerkrachten inzicht te geven in de doelen en inhoud van digitale geletterdheid.
- Het verankeren van deze leerlijn binnen de scholengroep, zodat digitale geletterdheid een structurele plaats krijgt in het onderwijs.
Onderzoeksvraag
Op welke manier kunnen we de leerlijn digitale geletterdheid binnen Proceon Scholengroep dusdanig inzetten dat deze het best tot zijn recht komt voor alle leerlingen en medewerkers?
Deelvragen:
- Hoe ziet de leerlijn digitale geletterdheid er uit?
- Op welke manier wordt er al gewerkt aan de leerlijn digitale geletterdheid binnen de verschillende scholen?
- Hoe kan een leerlijn het best geïmplementeerd worden?
- Welke concrete interventie kunnen we binnen de 17 verschillende basisscholen doen om de implementatie van de leerlijn digitale geletterdheid een impuls te geven?
Methode
Binnen het onderzoek hebben we verschillende fases doorlopen, welke hieronder uiteengezet zijn.
Theoretische verkenning
Een eerste theoretische verkenning is gedaan op het gebied van digitale geletterdheid. Ten tijde van het onderzoek waren de conceptkerndoelen Digitale Geletterdheid van SLO nog niet gepubliceerd. Verschillende leerlijnen digitale geletterdheid (FutureNL, O21 en aanbodsdoelen SLO) werden met elkaar vergeleken. Op basis van deze vergelijking werd gekozen om in eerste instantie verder te werken met de leerlijn FutureNL.
Pilotrondes
Om inzicht te krijgen in de implementatie van digitale geletterdheid op de verschillende basisscholen, werd een instrument ontwikkeld om de beginsituatie in kaart te brengen. Dit instrument bestond uit de leerlijn digitale geletterdheid van FutureNL, waarbij leerkrachten per doel konden aangeven in hoeverre het betreffende doel al geïntegreerd is in hun onderwijs en in hoeverre zij zich hierin bekwaam voelen. In drie pilotrondes is dit instrument getest en tussentijds verbeterd en aangepast. Op basis van de ontvangen feedback is een definitieve leerlijn vastgesteld.
Implementatie
Na het vaststellen van de leerlijn zijn op alle scholen werksessies georganiseerd. Onder leiding van ICT’ers en schoolleiders werd er in het schoolteam gewerkt aan een werkvorm. Dit is een aangepaste vorm van de werkvorm ontwikkeld door Lamers (2023). De werkvorm helpt een schoolteam te inventariseren welke doelen van digitale geletterdheid al in hun onderwijs worden aangeboden en welke doelen nog niet. Tevens ordenden de leerkrachten de doelen per vak, waarna een realistisch tijdspad werd opgesteld voor de implementatie. Over een periode van drie jaar hebben zij uiteengezet welke doelen per jaar zullen worden aangepakt. Deze opbrengsten werden per school verwerkt in MijnSchoolplan.
Resultaten
De ontwikkeling en implementatie van een leerlijn digitale geletterdheid binnen basisscholen was een iteratief proces, waarbij meerdere bijeenkomsten en pilots nodig waren om de leerlijn optimaal af te stemmen op de Proceon Scholengroep. Draagvlak onder leerkrachten en schoolleiding is essentieel gebleken voor een succesvolle implementatie. Door regelmatige feedback en bijsturing is een werkbare en gedragen leerlijn tot stand gekomen, met een aanpak voor implementatie die past bij de scholen van Proceon.
Tips en advies
- Maak een leerlijn die compact en begrijpelijk is voor alle leerkrachten;
- Zorg voor draagvlak binnen de hele organisatie dus: leerkrachten, directie en bestuurders;
- Neem leerkrachten mee in de ontwikkeling van de leerlijn;
- Zorg voor kartrekkers binnen elke school.
Hoe nu verder?
Een belangrijke uitkomst van het onderzoekstraject is dat er op het gebied van digitale geletterdheid wordt samengewerkt door verschillende partijen (leerkrachten, ICT-coördinatoren en bestuurders). Dit is cruciaal voor het draagvlak en de succesvolle invoering van een leerlijn digitale geletterdheid. De leerlijn is op bestuursniveau opgenomen in jaarplannen en wordt besproken in directieoverleggen. Dit zorgt ervoor dat directeuren voldoende tijd reserveren voor integratie.
Daarnaast is er van dit project een stimulerende werking uitgegaan op de professionalisering van leerkrachten op het gebied van digitale geletterdheid. Door de ontwikkelde werkvorm werden alle leerkrachten (ook leerkrachten met minder ervaring op het gebied van digitale geletterdheid) betrokken. Via de werkvorm hebben zij ervaren dat veel doelen met betrekking tot digitale geletterdheid al in hun onderwijs aanbod zitten en dat nieuwe doelen goed geïntegreerd kunnen worden in andere vakken. Dit minimaliseert het aanbieden van losse digitale lessen. De werkvorm verhoogde het bewustzijn van leerkrachten over hun eigen digitale handelen en stimuleerde gesprekken over de meerwaarde van digitale geletterdheid.
Ook hebben de deelnemers aan het onderzoek (studenten, leerkrachtonderzoeker, docentonderzoeker) zich verder ontwikkeld op cruciale aspecten van het ontwikkelen van een leerlijn – zoals het bepalen van leerdoelen, didactiek, curriculumontwerp, de visie van de school, en de rol van de schoolleider. Wat leidde tot de ontwikkeling van een leerlijn die goed aansluit bij de behoeften van de scholen.
Vervolgonderzoek kan zich richten op wat leerkrachten precies nodig hebben aan competenties om het lesgeven over digitale geletterdheid een onderdeel te maken van hun onderwijs en de daarvoor verder benodigde professionalisering.